SAMSUN'DA KÜLTÜR ve TURİZM

Kültür;

İlimizde 21 adet kütüphane bulunmaktadır. Bu kütüphanelerde toplam 181.168 kitap mevcuttur. Bu kütüphanelerin 19 tanesi halk kütüphanesi, 2 tanesi de çocuk kütüphanesidir. İlimizde ayrıca Arkeoloji-Etnografya müzesi, Atatürk müzesi ve Gazi müzesi olmak üzere 3 adet müze mevcuttur. Ayrıca Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğüne bağlı olarak Kitap Satış Mağazası hizmet vermektedir

İnşaatı tamamlanan Atatürk Kültür Merkezi, gösteri salonları, kütüphane ve galeri bölümleri ile idari bölümlerin tefrişi ve donatımı yapılarak hizmete açılmıştır.

19 Mayıs 2001 günü hizmete açılan Atatürk Kültür Merkezi İlimizin ve bölgemizin sanat ve kültür yaşamına yeni ufuklar açacak hem eğitim, hemde gösteri ve konferans hizmetlerine yönelik olarak önemli katkılarda bulunacaktır.

Kültür Bakanlığına bağlı olarak; Samsun Devlet Klasik Türk Müziği Korosu, İl Kültür Müdürlüğü bünyesinde Türk Halk Müziği Korosu (Yetişkinler, Gençlik ve Çocuk korosu olarak çalışmalarını sürdürmektedir.), Türk Sanat Müziği Gençlik Korosu, Kültür Bakanlığı Çok Sesli Çocuk Korosu, Türk Halk Oyunları (Yetişkinler, Gençler ve Çocuk bölümlerinden oluşmaktadır.) etkinlikleri yürütülmektedir. Tiyatro etkinlikleri yapılmakta, ayrıca bağlama, gitar, ud, keman, org ve akordion kursları verilmektedir. 

Çeşitli Kültürel Veriler

Konu	Adet
Kütüphane	20
Kitap	180.808
Okuyucu	519.499
Gezici Kütüphane	1
Sit Alanı	38
Müze	3
Müze Ziyaretçi	101.735
Kültür Merkezi	1
Tiyatro Merkezi	9
Sinema	6
Konservatuar	-
Matbaa	85
Yayınlana Gazete	21
Yayınlanan Dergi	18
Cami	2.389
Din Görevlisi	2.361
Kuran Kursu	108
Cocuk Kütüphanesi	2
Halk Kütüphanesi	18
Yayınlanan Gazete	21
Yayınlanan Dergi	18

Kaynak:Kültür Müdürlüğü

Kültür-Folklor-El Sanatları

Doğu ve Batı Karadeniz'in kesiştiği noktada kalan Samsun'un çok eski bir medeniyete sahip olması, XIX yy. ve XX yy. başlarında gelen göçlerle çok değişken bir yapıda bulunması, kültürel açıdan farklılıklar göstermektedir.

Samsun'da evlenme, halk mutfağı, halk hekimliği, halk veterinerliği, sünnet düğünü adetleri, ninniler, yemekler, kışlık hazırlıklar ve yiyecekler, doğum, tekerlemeleri, ölüm, kani, gelin ağlatma, bilmece, atasözleri, efsaneler, masal, seyirlik oyunlar, inançlar, halk takvimi ve meterolojisi, halk mimarisi, el sanatları, halk oyunları, giyim-kuşam konusunda araştırmalar yapılmış, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü arşivine kazandırmıştır.

Taşınmaz Kültür Varlıkları

Tümülüs-Höyük ve Antik Yerleşim alanları

• Cedit Mahallesi (Amisos) II. ve III. derece arkeolojik sit alanı.
• Kılıçdede Mahallesi'ndeki Dündartepe (Öksürük Tepe) I. ve II. derece arkeolojik sit alanı.
• Hasköy'deki Toptepe tümülüsleri (Belediye Evleri Mahallesi'nde Samsun-Çarşamba Karayolunun üstünde yer alan biri büyük, diğeri küçük iki tepeden oluşmaktadır) II. derece arkeolojik sit alanı.
• İlkadım Beldesi'ndeki Baruthane tümülüsleri (Asfalt yolun solunda yer alan iki tepeden oluşmaktadır.) I. derece arkeolojik sit alanı.
• Büyük Kolpınar tümülüsü (Veteriner Müdürlüğü'nün üst tarafında yer almakta) I. derece sit alanı.
• Samsun'un batısındaki Küplüce köyünde yer alan Dedeüstü tepesi Demir Çağı Helenistik Roma ve Antik Çağı.
• Küplüce köyünde Bağtepe İlk ve Orta Tunç Çağı.
• Ahulu köyündeki Göktepe İlk ve Orta Tunç Çağı, Demir Çağı.
• Çatmaoluk ile Kulacadağ köyleri arasındaki Akalan Kalesi Demir Çağı.
• Başalan köyündeki Diklimtepe İlk ve Orta Tunç Çağı.
• Alanlı köyündeki Kümbettepe İlk ve Orta Tunç Çağı, ayrıca Helenistik ve Türk İslam Devirlerine ait çanak, çömlek buluntuları.
• Büyükoyumca köyündeki Sazak Helenistik Çağ yerleşmesi.

Dini ve Kültürel Yapılar

Büyük Camii, Ulu Camii, Hamidiye Camii gibi çeşitli adları da vardır. 9 Eylül 1884'te Batumlu Hacı Ali tarafından yaptırılmıştır, Sultan Abdülaziz'in annesi tarafından onarımı yapılmıştır. Büyük avlu içinde yer alan cami, kesme taştan yapılmış çifte minarelidir. Çifte minaresi tek şerefelidir. Samsun'un en büyük camisidir.
Yalı Camii Buğday Pazarı'ndadır. 1312 yılında Sadık Bin Abdullah tarafından yaptırılmıştır.
Pazar Camii Pazar Mahallesi'nde Hazinedar Zade Süleyman Paşa Vakıf ve hayratındandır. 14.yy. İlhanlı yapısıdır.
Kale Camii Kuyumcular çarşısındadır. M.S.1314'te İlhanlı Valisi Emir Timurtaş Paşa adına yaptırılmıştır. Onarımlarla mescide dönüştürülmüştür.
İsa Baba (Ese Baba) Camii ve Türbesi Cedit Mahallesi'ndedir. 15.yy. da yapılan ilk yapı özgün biçimi ile günümüze ulaşmıştır. Kare planlı küçük bir mescit ve türbeden oluşan yapı 1895'te onarılmış, 1975 - 1976'daki son onarımda ise cami ve türbeye dönüştürülmüştür.

Şeyh Seyyid Kudbettin Cami ve Türbesi Caminin yapıldığı tarih belli değildir. Şeyh Kudbettin tarafından yaptırılmıştır. Camii ile türbe bitişiktir. Dikdörtgen planlı camii, ahşap çatıyla örtülüdür. Şeyh Seyyid Kudbettin büyük İslam alimi ve mücahidlerindendir. Abdulkadir-i Geylani (M.1078 - 1166) hazretlerinin torunu olup babası Muhyiddin'dir. Eski tarihle 722 yılı Sefer ayının 15'i günü (M.1322) ölmüş ve buraya gömülmüştür.

Kılıçdede Camii ve Türbesi Kılıçdede Cami, Kılıçdede Mahallesi'nde eski caminin yıkılmasından sonra yapılmış yeni bir camidir.

Türbe; caminin mihrap tarafındaki bahçede ağaçlar arasında üstü açık, etrafı beton ve mozaikle çevrilmiş büyük bir mezardır. Kılıçdede'nin Şeyh Seyyid Kudbettin ve İsa Baba ile beraber geldikleri 1078 - 1116 tarihleri arasında Selçuklu savaşlarında buludukları ve şehit oldukları söylenmektedir. Mezarın baş tarafında "Fatih Kılıçdede burada medfundur" yazılıdır. Halk tarafından ziyaret edilen murat yerlerindendir.

İtalyan Katolik Kilisesi Ulugazi Mahallesi'nde yer almaktadır. 1846 yılında yapılmıştır. Bina kargir olarak iki katlı inşa edilmiştir.

Süleyman Paşa Medresesi Saathane yakınındadır. Binanın vakıf tarihi 1813'tür. At nalı şekline bir plana sahip, yığma tuğladan inşa edilmiş iki katlı bir yapıdır.

Samsun Evlerinin Mimari Özellikleri

Genellikle zemin üzeri iki katlı olan binaların dış cephesi yığma tuğladan (bazı büyük yapılar taştan) iç bölmeleri bağdadi olarak yapılmıştır. İkinci katta bir çıkma mevcuttur. Çıkma, bazı yapılarda iki adet (bazen dört) ahşap veya taş direkle taşınmakta, bazı yapılarda demir çubuklarla desteklenmektedir. Kırma çatısı alaturka kiremitle örtülü, saçak altları ahşaptır. İç mekanda ortada bir sofra yer almakta, diğer odalar bu sofaya açılmaktadır. Taban ve tavan ahşap malzemelidir.

Halk Müziği;Samsun Halk müziğinde farklı tavırlar görülmektedir. Yörede Doğu Karadeniz, Orta Anadolu ezgi ve sazları kaynaşmıştır. Bağlama ile Karadeniz kemençesi bir aradadır.

Halk Müziği Çalgıları;Davul, zurna, kaval, bağlama, cura, kemençe'dir. Yörenin en ünlü türküsü "Çarşamba'yı sel aldı. Bir yar sevdim el aldı." dır.

El Sanatları

Samsun ilinde el sanatları da, azımsanamayacak konumdadır. Ancak ülkemizde olduğu gibi ilimizde de, el sanatları gelişen teknoloji ve endüstriye mağlup olmuş, böylece geleneksel kültür unsurumuz olan el sanatlarımızın bir kısmı kaybolmuş, yozlaşmış veya değişikliğe uğramıştır. Bütün olumsuzluklara rağmen, varolma savaşı veren el sanatlarımızdan halı, kilim, bez dokumacılığı, taş işçiliği, oya, kunduracılık, bakır işlemeciliği, hasır dokumacılığı, zembil örücülüğü, çorap, kuşak dokumacılığı, ağaç oymacılığı vb. gibi el sanatlarımızın yöremizde tespiti yapılmış bulunmaktadır. Günümüzde de bazı köylerde, yaygın olmamakla birlikte, hala kullanım amacıyla veya ihtiyaç gayesiyle üretimi yapılmaktadır.

Tiyatro

Geleneksel tiyatro anlayışından (kukla, karagöz ve ortaoyunu) batılı anlamda tiyatro'ya geçişi değişik zamanlarda görmek ve değerlendirmek mümkündür. Samsun'da tiyatro çalışmaları II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında yetişen tiyatrocuların, gezici grupların veya büyük illere İstanbul'dan gönderilen usta tiyatrocuların önderliğinde açıla şube ve buna bağlı olarak da yerel tiyatroların açılmasıyla görülmektedir. Ayrıca 1930'lu yıllarda tüm yurtta faaliyet gösteren Halk Evlerinin faaliyetleri arasında tiyatro çalışmalarına yer verildiği tespitler arasındadır.

Bütün bunların yanında 1960'lı yıllardan itibaren İstanbul takviyeli tiyatro çalışmaları hız kazanmış, yerel tiyatro kuruluşları, Tatbikat Sahnesi, Oda Tiyatrosu adı altında faaliyetlere devam etmiştir.

Müzeler

Atatürk Müzesi;Samsun eski fuar alanı içinde 19 Mayıs Galerisi olarak inşa edilmiş bulunan Atatürk Müzesi, 1 Temmuz 1968 Pazartesi günü ziyarete açılmıştır. Tamamen taş ve renkli mermerlerle inşa edilen müze binası, anıtsal ve etkili bir görünüme sahiptir. Ön cephesindeki basamaklar ve bir friz halinde Kurtuluş Savaşını temsil eden kabartmalar binaya hareket kazandırmaktadır. Müzede Atatürk'e ait eserler teşhir edilmektedir.

Arkeoloji ve Etnografya Müzesi ;1981 yılında Vilayet Eski Müzesi eserlerinin kullanılmasıyla oluşturulan Müze, Samsun'da eski fuar alanında 19 Mayıs 1981 günü ziyarete açılmıştır. Müze, orta salon ve simetrik olarak yapılmış iki yan salondan ibarettir. Orta salonda Amisos kentinde ortaya çıkartılan mozaik teşhir edilmektedir. Bu salondaki en göz alıcı eser olan mozaik taban üzerinde, çeşitli mitolojik sahneler simetrik olarak işlenmiştir.

Orta salonun sağ tarafında yer alan salonda Samsun ve çevresinde ele geçen kalkolitik, İlk Tunç, Hitit, Helenistik ve Roma dönemlerine ait eserler kronolojik olarak sergilenmektedir. Diğer yan salonda ise Samsun yöresinden müzeye intikal etmiş olan etnoğrafik nitelik eserler; bindallılar, peşkirler, cepkenler, para ve saat keseleri, el yazması Kur'anlar, süs eşyaları, silahlar, mutfak eşyaları, halı, kilim vb. eşyalar teşhir edilmektedir. Müze bahçesinde Helenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait eserler sergilenmektedir.

Gazi Müzesi; Kale Mahallesi'nde, Mecidiye Caddesi üzerinde yer almaktadır. İki katlı bölmeler bağdadi olarak yapılmıştır.

Atatürk, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a geldiği zaman Mıntıka Palas olarak bilinen bu binada kalmıştır.

20 - 24 Eylül 1924'teki Samsun seyhatlerinde Ulu Önder'e Samsun halkınca hediye edilmiştir. Yine 16 Eylül 1928 ve 22 Kasım 1930'da Ulu Önder Atatürk Samsun'a gelişlerinde, Samsun halkı tarafından kendilerine bağışlanan bu binada konaklamışlardır. Bugün müze olarak kullanılan bina da, bir konser salonu ve Atatürk ile ilgili kitapların derlendiği bir özel ihtisas kütüphanesi bulunmaktadır.

Tarihi ve Kültürel Değerler

Anıtlar

Atatürk Anıtı: 1928-1938 yılları arasında Avusturyalı Heykeltıraş Heinz Kreppel tarafından yapılmıştır. 19 Mayıs 1919’un anısına yaptırılan bu anıtın kaidesinin dört bir tarafında Milli Mücadeleyi vurgulayan figürler mevcuttur. İlimizin amblemi haline gelen bu anıt Dünyada ikincidir.

İlkadım Anıtı: 1981-1982 yılları arasında Heykeltıraş Hakkı Atamalı tarafından yapılmıştır. Atatürk’ün doğumunun 100.yılında Samsun halkı tarafından yaptırılan bu anıtın öndeki üçlü figürü, Atatürk ve beraberindekilerin Samsun’a ilk ayak basışlarını simgelerken Kurtuluş Mücadelesinin buradan başlatıldığını ifade etmektedir.

Camiler

Büyük Cami: Batumlu Hacı Ali Efendi tarafından 9 eylül 1884 tarihinde yaptırılmıştır. Sultan Abdulaziz’ in annesi tarafından onarıldığı için Valide Camii de denir. Cami kesme taştan yapılmış olup, iki minarelidir. Büyük ana kubbe çevresinde küçük kubbeler şeklinde imar edilmiştir. Kubbe kasnağı dışarıdan  sekizgen, içten dairevi olup, bitki ve geometrik şekillerle süslüdür.

Pazar Camii: 14. Yüzyılda İlhanlılar tarafından yapılmış olan cami 1819 yılında da onarım görmüştür. Dikdörtgen şeklinde imar edilen caminin üzeri ahşap çatı ile örtülüdür. Mihrabı üç yüzlü ve mihrap nişi kavislidir.

Yalı Camii: 1312 yılında Sadık Bin Abdullah tarafından yaptırılmıştır. Sekizgen bir kasnak üzerine oturan tronoplu bir kubbeye sahip olan caminin kubbesi kiremit ile örtülü, içi ve dışı taş ve tuğla ile örülüdür. Küçük bir minareye sahiptir.

Türbeler

İsa Baba Türbesi: Anadolu’nun fethi sırasında şehit olan İsa Baba ve diğer Türk mücahitlerin mezarlarını ve küçük bir mescidi ihtiva eden kare şeklinde bir türbedir. 1815 yılında Haznedarzade Süleyman Paşa’nın torunu Memduh Bey tarafından onarılmıştır.

Şeyh Seyyid Kutbittin Türbesi: Büyük islam alimi Abdulkadir Geylani Hazretlerinin torunu Şeyh Seyyid Kutbittin’in bulunduğu bu türbe ve yanındaki mescidin 700 yıllık bir geçmişi olduğu tahmin edilmektedir.  Kütahya çinileriyle süslenmiş bu eser yöre halkının ilgi duyduğu dini ziyaret yerlerindendir.

Kılıçdede Türbesi:Kılıçdede ‘nin Seyyid Kutbittin ve İsababa ile beraber Samsun’a geldikleri 1078 ile 116 yılları arasında Selçuklu Savaşlarında bulundukları söylenmektedir. Savaşta şehit düştükleri yerde de türbeleri bulunmaktadır.

Kiliseler

İtalyan Katolik Kilisesi: 1885 yılında yaptırılan kilise bir rahip ile çalışmalarını sürdürmekte olup, ziyarete açıktır.

Sivil Mimari Örnekler

Taşhan: Sivil Osmanlı mimarisinin güzel bir örneği olan bu eser, 17. Yy. sonlarına doğru inşa edilmiş olan han iki katlıdır.

Bedestan:Genç Osmanlı devrine ait olan bu eser, bugün Bitpazarı adı ile anılan antika ve eski eşyaların satıldığı yerdir.

Eski belediye Binası: Eski Belediye Başkanlarından Merhum Gebilizade Necip Bey tarafından 1913-1914 yılları arasında yaptırılan binanın dış yüzü Ünye taşı ile kaplanmış ve  yontma ve süsleme sanatının güzel bir örneğini teşkil etmektedir. Üçüncü katın balkonunun kenarında eski yazı güzel bir mermer kitabe mevcuttur.